IUI
تلقیح اسپرم به داخل رحم
تلقیح اسپرم به داخل رحم
آی یو آی مخفّف Intra Uterine Insemination به معنای تلقیح اسپرم به داخل رحم است. آی یو آی یک روش مناسب، ساده و کم‌هزینه برای درمان ناباروری محسوب می‌شود که کاربرد آن به بیش از صد سال پیش می‌رسد.
موارد کاربرد
- ناباروری با منشأ مردانه (کاهش در تعداد و حرکت اسپرم و زیاد بودن تعداد اسپرم‌های غیرطبیعی)
- ناباروری به دلیل اختلالات دهانة رحم و کم بودن ترشّحات دهانة رحم که در نتیجة تست پس از مقاربت به اثبات می‌رسد.
- وجود مادّه‌ای علیه اسپرم در زن یا مرد
- درد و شرایط خاص (مانند تنگی شدید واژن) که امکان مقاربت طبیعی وجود ندارد.
- آندومتریوز (وجود بافت پوششی رحم در هر محلّی به‌جز رحم مانند تخمدان، لوله‌های رحمی و ...) خفیف تا متوسّط
- انزال زودرس یا ناهنجاری دستگاه تناسلی مرد
- ناباروری به دلیل اختلال در تخمک‌گذاری
- ناتوانی جنسی
- انزال رو به عقب (ورود اسپرم به داخل مثانه)
- تنگی شدید دهانة رحم
- ناباروری با علّت نامشخّص.
روش درمان
بعد از تشکیل پرونده، ابتدا خانم و آقا معاینه و بررسی می‌شوند. پس از انجام آزمایش‌های درخواستی پزشک (آزمایش هورمونی و بیوشیمی)، عکس‌برداری از رحم برای اطمینان از باز بودن لوله‌های رحمی انجام می‌شود. روز دوم یا سوم بعد از شروع قاعدگی، سونوگرافی برای بررسی وضعیت تخمدان و رحم انجام می‌شود. در صورت نیاز برای تحریک تخمک‌گذاری و بالا رفتن احتمال باروری با صلاح‌دید پزشک، داروهایی مانند کلومیفن و HMG تجویز می‌شود. بعد از مصرف دارو چند نوبت سونوگرافی، برای ارزیابی تعداد و اندازة فولیکول به عمل می‌آید. در صورت مناسب بودن اندازة فولیکول و آمادگی مخاط رحم، دستور تزریق آمپول HCG داده می‌شود (آمپول HCG سبب بلوغ نهایی تخمک و انجام تخمک‌گذاری می‌شود). حدود 36 ساعت بعد از تزریق آمپول HCGبیمار با همسر خود برای انجام عمل آی یو آی مراجعه می‌کند. همان روز به همسر بیمار یک ظرف استریل برای آزمایش مایع منی داده می‌شود و توصیه می‌شود که نمونه حاصل از نزدیکی باشد.
در آزمایشگاه جنین‌شناسی با استفاده از روش‌های مختلف، اسپرم‌ها شسته شده و سپس سالم‌ترین آن‌ها جداسازی می‌شود. برای انجام آی یو آی می‌توان از اسپرم منجمدشده هم استفاده کرد. سپس با استفاده از کاتتر مخصوص (لولة پلاستیکی ظریف) اسپرم‌های شسته‌شده به داخل رحم تلقیح می‌شود. این عمل (مگر در موارد خاص و با نظر پزشک) نیاز به بی‌حسّی و بیهوشی ندارد.
نکاتی در مورد آزمایش منی
بررسی مایع منی مهم‌ترین راه ارزیابی وجود یا نبودِ مشکل مردانه است. برای تهیّة نمونه (منی) باید موارد زیر را رعایت کرد:
- نمونه باید به فاصلة دو روز بعد از نزدیکی با همسر و نه بیشتر از هفت روز تهیه شود (اگر مدّت زمان خودداری از انزال بیشتر از هفت روز باشد، ممکن است با زیاد شدن تعداد اسپرم‌های مرده، کیفیت نمونه به‌درستی تشخیص داده نشود).
- نمونه باید در محیط آرام و بدون استرس و با حضور همسر تهیّه شود.
- مایع منی باید در ظرف استریل جمع‌آوری شود.
- در هنگام انتقال نمونه سر ظرف بسته باشد.
- نمونة جمع‌آوری‌شده طیّ زمان مشخّص (معمولاً کمتر از یک ساعت) به آزمایشگاه تحویل داده شود.
- اگر نمونه خارج از مرکز باروری جمع‌آوری شده باشد، برای حفظ حرارت آن (درجة حرارت آن باید نزدیک به دمای بدن باشد)، بهتر است در یک پارچة حوله‌ای یا جیب لباس نگهداری شود.
مراقبت‌های بعد از عمل آی یو آی
- بعد از انجام آی یو آی نیازی به استراحت مطلق نیست و مدّت کوتاهی پس از آن مرخّص می‌شود و می‌تواند فعّالیت عادّی خود را داشته باشد. البته بهتر است فعّالیت شدیدی که منجر به خستگی مفرط شود، نداشته باشد. بدون شک داشتن آرامش روحی و روانی و پرهیز از شرایط پرتنش می‌تواند در موفّقیت عمل مؤثّر باشد.
- روز بعد از انجام آی یو آی انجام نزدیکی توصیه می‌شود.
- کیفیت و شمارش‌های بالاتر اسپرم، درصد موفّقیت را بالاتر می‌برد.
- معمولاً هجده روز بعد از عمل آی یو آی بیمار به آزمایشگاه مراجعه می‌کند تا مقدار HCG موجود در خون اندازه‌گیری شود. افزایش این هورمون اولین نشانة حاملگی است.
در صورت عدم موفّقیت آی یو آی اقدام بعدی چیست؟
احتمال باروری در طیّ یک ماه در زوجی سالم -که از هیچ کدام از روش‌های پیشگیری از بارداری استفاده نمی‌کنند- بیست درصد است. میزان موفّقیت در آی یو آی در مؤسّسة مهر (با توجّه به عوامل ذکرشده ) 15درصد در هر دورة درمان است. در صورت عدم موفّقیت، با توجّه به ساده بودن و نزدیک‌تر بودن آن به روند طبیعی باروری، تا چهار نوبت با صلاح‌دید پزشک قابل تکرار است و تکرار آن می‌تواند بلافاصله بعد از آی یو آی ناموفّق پیشین باشد.
در صورت عدم موفّقیت درمان پس از چند دوره آی یو آی و در مواردی که اختلال فاکتور مردانة متوسّط تا شدید وجود داشته باشد، لقاح آزمایشگاهی (IVF) یا تزریق اسپرم به داخل سیتوپلاسم تخمک (ICSI) مورد استفاده قرار می‌گیرد.
راه‌های افزایش کیفیت و کمّیت مایع منی
- ترک سیگار: سیگار علاوه بر تمام مضرّاتی که دارد، مقدار و حرکت اسپرم را کاهش می‌دهد. گاهی مقدار اسپرم افراد سیگاری حدود ۲۲ درصد کمتر از دیگران است.
- پوشیدن لباس زیر راحت و گشاد: علّت اینکه بیضه‌ها درون کیسه‌ای خارج از بدن قرار دارند، این است که باید دمای آن‌ها چند درجه پایین‌تر از دمای بدن باشد. به همین دلیل پوشیدن لباس زیر و شورت تنگ -که بیضه‌ها را به بدن می‌چسباند- کار مناسبی نیست.
- تغذیة مناسب: بدون شک بعضی از غذاها روی تولید مایع منی اثر دارند. غذاهایی که چربی کم و کربوهیدرات و پروتئین فراوان دارند، به‌علاوه سبزیجات و غلات موجب تقویت کیفیت مایع منی می‌شوند. ورزش مناسب به همراه تغذیة سالم، باعث تضمین سلامتی می‌شود. سبزیجات دارای لیکوپن مانند گوجه فرنگی و غذاهای سرشار از روی مانندگوشت قرمز، حبوبات، اسفناج و قارچ استفاده کنید.
- اجتناب از قرار گرفتن در محیط‌های گرم
- اجتناب از مصرف مشروبات الکلی: الکل با اثر بر کبد باعث افزایش سطح هورمون استروژن (هورمون زنانه) در بدن شده و سبب کاهش میل جنسی و مقدار مایع منی می‌شود.
- بعضی ویتامین‌ها و مکمّل‌های غذایی طبیعی مانند کارنیتین، سلنیوم و سولفات روی تولید مایع منی را بیشتر می‌کنند،
اسید فولیک: این مادّه در باروری نقش مهمّی دارد.
ویتامینE: این ویتامین در بهبود کیفیت اسپرم مؤثّر است.